به مناسبت بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی ؛
خواجه نصیرالدین طوسی دانشمندی هوشمند در زمانه پرآشوب
این با من: اصفهان یکی از اقدامات مهم (خواجه نصیرالدین طوسی)، بنیان رصدخانه مراغه بود که با بهره مندی او از اعتماد مغولان بدست آمد. این دانشمند کوشید تا بوسیله روابط هدفمند با مغولان، آنها را از خرابکاری ها و ویرانگری های بیشتر و در حقیقت صدمه ای که به ایران و جهان اسلام می زدند، باز دارد.
این قسمتی از صحبت های علی اکبر عباسی، عضو هیئت علمی گروه تاریخ و ایران شناسی دانشگاه اصفهان است که به مناسبت پنجم اسفندماه، «زاد روز خواجه نصیرالدین طوسی» که به عنوان «روز مهندسی» نام گذاری شده، بیان نمود. این متخصص تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی در گفت و گو با ایسنا و در شروع سخنانش چنین اظهار داشت: خواجه نصیرالدین طوسی بیشتر عمرش در قرن هفتم هجری قمری، یعنی قرن اقتدار مغول ها، سپری شد. او تا سال ۶۵۳ هجری قمری زنده بود. ۷۲ سال عمر خودرا حدودا در قرن هفتم هجری قمری و دوران بسیار کوچک سالی اش را نیز در قرن ششم گذراند. قرن هفتم هجری قمری، زمانه و روزگار این دانشمند، جهان اسلام و ایران وضعیت خاصی دارد و خاصیت های مختلفی را می توان برای این دوران برشمرد. در پی حمله مغولان با ناامنی و افول اقتصادی روبه رو می شویم و از سویی دگرگونی های دینی و مذهبی را هم می بینیم.
او افزود: خواجه نصیرالدین از نظر علمی در ریاضی و شاخه مثلثات، همین طور در کلام و نجوم بسیار ممتاز بود و بیش از رشته ها و شاخه های دیگر تبحر داشت. در فلسفه هم کم وبیش از اهمیت برخوردار بود. منصب سیاسی هم داشت و در مقام کارگزار حکومت مغولان فعالیت می کرد. از نظر سیاسی، مخصوصاً به سبب ایفای نقش در فتح مرکز مهم اسلامی، یعنی بغداد که پایتخت خلافت عباسیان بود، اهمیت دارد.
این پژوهشگر با نظر به پنجم اسفند، روز مهندسی، بیان کرد: در میان تخصص های خواجه نصرالدین طوسی آن چه به مهندسی نزدیک تر است، ریاضی و نجوم شمرده می شود. در ریاضی و نجوم دستاوردهای بزرگ و درخشانی داشت. وقتی از نجوم می گویم، پیشگویی و خرافات و مسائل مشابه مقصودم نیست. در علم نجوم به مفهوم واقعی آن شاخص بود.
این مورخ اضافه کرد: خواجه نصیرالدین طوسی در علم نجوم، کتاب «تذکرة الهیئه» را نوشت. نجوم را در آن زمان غالباً با نام «هیئت» می شناسند. «تذکرة الهیئه» یک کتاب دائرة المعارفی نجوم است. او آرای نجومی نابی را در این کتاب ارائه کرد و در کتابش، خصوصیات طرح های نجومی یونانیان، مخصوصاً دیدگاه های بطلمیوس را که در ستاره شناسی شخصیت شاخصی بود، نقد کرد. یک نظریه هم دارد، معروف به نظریه «جفت طوسی» که برآمده از همین نقدهایش است.
وی اشاره کرد: نقدهای خواجه نصیرالدین بر بطلمیوس از نقدهای کسی چون ابن سینا یا ابن هیثم هم اساسی تر بود. به باور تعدادی از صاحب نظران، از دیدگاه های خواجه نصیر می توان با عنوان نظرگاه های پیش کوپرنیکی یاد کرد. به هرروی، او بیش از همه در نجوم درخشید و نمود این موفقیت او نیز بیش از همه در کتاب «تذکرة الهیئه» یافتنی است.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان، اشاره کرد: در ریاضیات و شاخه مثلثات توانست به تحقیقات مهمی دست بزند. خلاقیت و ابتکار وی در این شاخه شایسته توجه است. کتاب «شکل القطاع» خواجه نصیرالدین طوسی بازتاب دهنده اهمیت شخصیت علمی وی در رشته ریاضی و گرایش مثلثات شمرده می شود.
این پژوهشگر تصریح کرد: در کنار مقام والای خواجه نصیرالدین طوسی در دو رشته نجوم و ریاضی، باید به جایگاه و اهمیت وی در کلام اسلامی و به ویژه شیعه امامی هم نظر کرد. او ضمن کارهای علمی مورد اشاره، یکی از مهم ترین و مستدل ترین دفاعیه ها را در پشتیبانی از شیعه امامیه نوشته است.
عباسی توضیح داد: کتاب «تجرید الاعتقاد» این منجم و ریاضی دان در کلام شیعه از مرتبه مهمی برخوردارست که در تمامی قرون بعد بارها بر آن شرح نوشته شد و مورد توجه قرار گرفت. از آن می توان به نام شاخص ترین و جامع ترین و دقیق ترین اثر در کلام شیعه یاد کرد. در فلسفه هم تخصص داشت، اما نمی توان او را در این دانش، درجه یک دانست.
این نویسنده و محقق به همکاری و رابطه مسالمت آمیز خواجه نصیرالدین طوسی با مغولان نیز اشاره نمود و اظهار داشت: این ارتباطات از برخی جوانب در عرصه های علمی، آموزشی و فرهنگی تأثیرات مفید و مثبتی داشت. او از این فرصت که نصیب هر دانشمندی نمی شد، بهره برد و برای مثال توانست کتاب های بسیاری را حفظ کند؛ کتاب هایی که ممکن بود به دست مغول ها از میان بروند. کتابخانه های جدیدی نیز تأسیس و آثار این چنینی را در آنها نگهداری کرد.
این متخصص تاریخ به ساخت رصدخانه مراغه نیز توجه و بیان کرد: یکی از اقدامات مهم این دانشمند ایرانی بنیان رصدخانه مراغه بود که با بهره مندی وی از اعتماد مغولان بدست آمد. علاقه مغولان به علم نجوم در گشایش این رصدخانه بی تأثیر نبود. خواجه نصیرالدین از همین علاقه آنها بهره برد و توانست حمایت مالی فرمانروایان مغول را برای ساخت رصدخانه جلب نماید. مرکز اکتشافات و تحقیقات نجومی خواجه نصیرالدین طوسی همین مرکز بود. به طورکلی، این دانشمند کوشید تا بوسیله روابط هدفمند با مغولان آنها را از خرابکاری ها و ویرانگری های بیشتر و در حقیقت صدمه ای که به ایران و جهان اسلام می زدند، باز دارد.
منبع: این با من
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب