مروری بر تله های پیش رو در امرِ پژوهش ، ۱
انبوده داده ها باتلاقی برای پژوهشگر
این با من: اصفهان صحبت درباره ی این که پژوهش همچون امور دیگر در راه خود با تله هایی مواجه می باشد، چندان جدید نیست. تله هایی که پژوهش را از کارآمدی خود دورتر و دورتر می سازد. من هم در راه پژوهش قرار گرفته ام. زمان چندان زیادی از آن نمی گذرد، اما همیشه با خود فکر و با همکارانم صحبت می کنم و یا به فراخور طرح های جدیدی که به عنوان مشاور برای سازمان ها و نهادها انجام می دهیم، این قلقلک به سراغ مان می آید که نکند مسیر اشتباه باشد؟!
این بار بواسطه نوشتن اهتمام کردم تا این دغدغه را عیان تر دنبال کنم و مشکلاتی که به تعبیر من تله هایی بر سر راه امر پژوهش است را لااقل در کنار هم بیاورم. البته می دانم که تجربه بیشتر، مرا با تله های بیشتری نیز آشنا خواهد ساخت که در موقعیت های متفاوت بروز پیدا می کند.
بنابراین، ادامه متن را به تله هایی اختصاص داده ام که هر پژوهشگری را در راه انجام هر مدل پژوهشی گرفتار خواهدنمود و این دور از ذهن نیست، چونکه پژوهش در هر حیطه و زمینه ای، سروکله زدن مدام با مسائلی است که دائماً درحال تغییر است و این ما را به اشتباه خواهد انداخت.
تکرار؛ نخستین و پرتکرارترین تله پیش رو
پژوهش این خصلت را دارد که گَرد تکرار بر آن بنشیند. تکرار، شروع ازبین رفتن ماهیت پژوهش است. ماهیتی که ایجاب می کند همیشه با مسائل و موضوعات جدید باید شیوه برخورد منطبق و به روزی داشته باشیم. مسائل آنچنان پیچیده و یا به تعبیر «جان لنگ» غامض و شرور است که احتمال فریب خوردن در راه پژوهش بالا می رود. مسائل و مشکلاتی که یک جامه بر تن دارند، اما تفاوت ماهوی آنان زمین تا آسمان است. از آنجا که پژوهش مشخصاً دستگاه ذهنی پژوهشگر را نشانه می رود، لازم می شود که هر از گاهی پژوهشگر پوسته دیدگاه ها و طرز نگاهش را بشکند و باردیگر به هسته برسد. بهتر است بگویم اهتمامی پیوسته در برپاکردن نظمی نو در دستگاه فکری- ذهنی خود که همیشه این مصرع را به یاد من می آورد: «فلک را سخت بشکافیم و طرحی نو دراندازیم»، همه چیز را کنار بگذارد و باردیگر آغاز به نگریستن کند. با همان جدیت و همت اشاره شده در مصرع.
زمان آبستن فرسایش است
در مسیر پژوهش افسونی به نام زمان وجود دارد. به طور معمول کمال گرایی و وسواس در پژوهشگران به چشم می خورد و این دو خاصیت در کنار خوبی های خود، ما را پذیرای این افسون می کند. بدین سبب خاصیت مهم دیگری که یک پژوهشگر باید داشته باشد، برنامه ریزی دقیق و مدیریت زمان در پژوهش است. کمبود آن پژوهش را ابتر می کند و زیادی آن هم فرسایش را به همراه دارد. فرسایش ذهنی که می تواند به فرسایش جسمی هم ختم شود، در نهایت نتایج پژوهش را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.
کارفرمای تمامیت خواه
در پژوهش هایی که بصورت فراخوان از طرف سازمان ها اعلام می شود و نه فقط پژوهش هایی که با مقاصدی همچون تهیه مقاله و کارهای آکادمیک به انجام می رسد، عاملی به نام کارفرما نقش مهمی را در امر پژوهش بازی می کند، تا جایی که می تواند حتی دو تله ی پیشین را مرگ بارتر کند و یا بلعکس، به عمیق شدن تله ها دامن نزند و مسیر را هموارتر سازد. کارفرمایانی که بدون توجه به عواملی همچون فوریت طرح، بودجه و بستر انجام طرح، زیاده خواه و تمامیت خواه هستند، تمام متن پژوهش را تحت تاثیر قرار خواهند داد. بنابر تجربه، شکل گیری گفت و گو میان پژوهشگران به عنوان تیم مشاور و کارفرما اثری تسهیل کننده بدنبال خواهد داشت.
دایره روز به روز کوچک تر می شود
اگر مدام پشت میزهایمان نشسته باشیم و پژوهش را محدود به میز و سیستم بدانیم، تا ابد همانجا خواهیم ماند. درحقیقت در برشی از زمان و مکان به دام خواهیم افتاد. اکتشاف و خلاقیت رفته رفته کم رنگ می شود، اما باید از مرز آموخته های پیشین عبور کرد.
سوگیری، شروع و پایانی مشخص برای پژوهش
سوگیری خودآگاهانه تناقض محض با امر پژوهش است. اما فکر می کنم سوگیری هایی که از خلال ناخودآگاه ما سر بیرون می آورند و خودشان را در متن پژوهش می نشانند، داستانی دیگر دارد. شخصاً فکر می کنم که رفت و آمد در امر پژوهش این تله را تا حد زیادی خنثی کند. بدین صورت که پژوهشگر مدام نظرات را بشنود، گفت و گو کند و مسیر و نتایج پژوهش را با دیگران به اشتراک بگذارد. بنظر می رسد این تله در پژوهش های تیمی کمتر بروز کند، چونکه تفاوت در دیدگاه ها منجر به شکل گیری گفت و گو می شود و گفت و گو نظرات، تصورات و اعتقادات را از لایه ناخودآگاه به لایه خودآگاه خواهد آورد.
انبوده داده ها به مثابه باتلاقی برای پژوهشگر
شاید در ابتدای راه همیشه نگران و پریشان حال باشیم که داده نیست و یا داده کم است، اما نقطه مقابلی هم وجود دارد که با تلی از داده ها مواجه می شویم که دیگر نمی دانیم با آنها چه کار کنیم؟! در چنین موقعیتی است که تله کمال گرایی هم به سراغمان آمده و بر پریشانی مان بیشتر می افزاید. پیش خود می گوییم در آن بیابان برهوت داده، یکی یکی داده ها را از زیر سنگ هم که شده پیداکردیم، ولی حالا از آن استفاده ای نکنیم؟ بدین سبب در کنار مدیریت زمان، یک پژوهشگر باید بر داده ها، چه در مرحله جمع آوری و چه در مرحله تحلیل مدیریت داشته باشد. در غیر این صورت پژوهش متوقف می شود یا دقیق تر بگویم، سرهم بندی می شود. حتما با این صحنه روبه رو شده ایم که در اواسط مسیر، تلی از کاغذهای پرسشنامه، وویس های ضبط شده از مصاحبه با افراد، نقشه ها، اعداد و ارقام در قالب فایل های اکسل در قفسه هایمان جمع شده است، این همان باتلاقی است که گیرافتادن در آن، ما را از ادامه مسیر باز می دارد.
با این همه تله ها بیش از آن چیزی است که فکرش را می نماییم. ثابت و تکراری نیستند و دائماً درحال تغییر هستند. اما اگر از وجود چنین تله هایی آگاه باشیم و گه گداری به خودمان تلنگری بزنیم به پژوهشی اصیل تر دست خواهیم یافت.
یادداشت از عباس کیانی، پژوهشگر حوزه معماری شهری
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب