رئیس ایرانداك :
دلیلهای قطع دسترسی به متن پایان نامه های دانشگاهی
این با من: رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات دلیلهای تصمیم درباره محدودیت دسترسی به تمام متن پایان نامه ها مطابق با بخشنامه اجرائی وزارت علوم را تشریح و مخالفت ایرانداک را دراین زمینه اعلام نمود.
به گزارش این با من به نقل از مهر، اخیرا دسترسی به متن پایان نامه ها و رساله ها در پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج) مسدود شده است. این تصمیم مطابق با بخشنامه اجرائی «قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی» اتخاذ شده است. سیروس علیدوستی رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) در گفتگو با خبرنگار مهر، درباب چرایی اجرای این تصمیم و موافقت یا عدم موافقت با آن توضیح داد و اظهار داشت: ایرانداک که خود، آغازگر دسترسی رایگان و آزاد به تمام متن پایان نامه ها و رساله ها و همیشه پشتیبان آن بوده است، نمی تواند با اختتام دسترسی به این مدارک علمی، موافق باشد.پیگیری ایرانداک برای رفع محدودیت از مسیر قانونیوی با اعلان اینکه از نظر ایرانداک، دسترسی رایگان و آزاد به این مدارک در پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج)، دارای دلیلهای بسیار استواری است، افزود: دسترسی گسترده به تمام متن پایان نامه ها و رساله ها (پارسا) در پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج)، با پیشنهاد و پیگیری ایرانداک، برای اولین بار در کشور از ششم آذر ۱۳۹۵ و بر پایه فصل سوم «آیین نامه ثبت و اشاعه پیشنهادها، پایان نامه ها، و رساله های تحصیلات تکمیلی و صیانت از حقوق پدیدآوران در آنها» شروع شد. علیدوستی اضافه کرد: مطابق این بخشنامه، همه دانشگاه ها و پژوهشگاه های زیر نظر وزارت علوم باید پیشنهاده ها، پایان نامه ها و رساله های خودرا قبل از دفاع در سامانه همانندجو، همانندجویی و بعد از دفاع، تمام متن آنها را در سامانه ثبت پایان نامه، رساله و پیشنهاده، ثبت می کردند. در همین بخشنامه نیز دسترسی آزاد و رایگان به تمام متن پایان نامه های کارشناسی ارشد بعد از ۱۸ ماه و رساله های دکتری بعد از ۳۰ ماه از زمان دفاع، برای همگان دیده شد. وی افزود: پیرو این کار، مجلس شورای اسلامی نیز در مرداد ۱۳۹۶ در «قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی» کار همانندجویی و ثبت پایان نامه ها، رساله ها، و پیشنهاده ها را در سامانه های ایرانداک برای همه دانشگاه ها و پژوهشگاه های دولتی و غیردولتی و حوزه های علمیه الزامی کرد. دو سال بعد از تصویب این قانون، بخشنامه اجرائی آن در مرداد ۱۳۹۸ در هیئت وزیران به تصویب رسید. بگفته علیدوستی، در ماده هشت این بخشنامه آمده است که «دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی شامل دولتی و غیردولتی مصوب شورای گسترش وزارت علوم و سایر مراجع قانونی و حوزه های علمیه دارای مجوز از شورای گسترش حوزه های علمیه، مکلف هستند متن کامل پایان نامه های فاقد طبقه بندی را حداکثر پنج سال بعد از تاریخ دفاع منتشر کند». وی افزود: یکی از دستگاه های نظارتی به استناد این ماده، اشاعه تمام متن پایان نامه ها و رساله ها را در ایرانداک، قانونی ندانسته است. به هر روی، ایرانداک خودرا پای بند قوانین و مقررات و تفسیر و حکم نهادهای مسئول می داند و از آنها پیروی می کند. ولی هم زمان دلیلهای خودرا هم ارائه کرده و امیدوار است این محدودیت، هر چه زودتر از راه های قانونی برداشته شود.میانگین ثبت و استفاده از متن پایان نامه ها در پایگاه اطلاعات علمیرئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران درباب تعداد ثبت پایان نامه در سامانه گنج و نحوه استفاده دانشگاهیان از این سامانه اظهار داشت: در ایرانداک تا حالا ۵۴۰ هزار و ۲۶ پایان نامه، ۸۲ هزار و ۹۲۲ رساله و ۲۰۵ هزار و ۲۳۰ پیشنهاده (پروپوزال ) ثبت شده است. تا اختتام پاییز ۱۳۹۹ میانگین روزانه بازدید پژوهشگران (با آی پی جداگانه) از پایگاه اطلاعات علمی ایران ۷ هزار و ۴۲۳ و میانگین کاوشهای روزانه در آن ۲۷ هزار و ۶۹۴ جستجو مورد بوده است. علیدوستی اشاره کرد: ایرانداک از دی سال ۱۳۹۵ تا دی سال ۱۳۹۹، دسترسی رایگان به تمام متن ۳۹۴ هزار و ۵۵۱ پایان نامه کارشناسی ارشد و ۴۰ هزار و ۵۳۵ رساله دکتری را در گنج فراهم نمود که در این دوره، بیش از ۲۸۵ هزار کاربر، نزدیک به چهار میلیون دانلود داشتند. به بیان دیگر میانگین دانلود هر مدرک، ۹ بار بوده است. این آمارها نشان می دهند که این پایگاه و دسترسی به تمام متن پایان نامه ها و رساله ها اهمیت بالایی برای پژوهشگران و دانشجویان کشور دارد.جنبش جهانی دسترسی آزاد به متن پایان نامه های دانشگاهیوی با تاکید بر شعار اشتراک منابع و دسترسی آزاد اظهار داشت: مفاهیمی مانند دسترسی آزاد به اطلاعات (Open access)، داده ها (Open data)، و علم (Open science) سخن ایرانداک نیست. این رویکرد همه جهان است و از شروع سال ۲۰۲۱ میلادی نیز دسترسی آزاد به اطلاعات در خیلی از کشورهای جهان الزامی خواهد شد. علیدوستی با اعلان اینکه جنبش جهانی دسترسی آزاد به تمام متن پایان نامه ها و رساله ها نیز از دهه ها پیش شروع شده است، اظهار داشت: طبق آمار خرداد ۱۳۹۸، این جنبش در «ان. دی. ال. تی. دی.» (NDLTD) تمام متن نزدیک به پنج میلیون و ۸۰۰ هزار پارسا را از سراسر جهان در دسترس همگان گذاشته است. «او. ای. تی. دی.» (OATD) نیز دسترسی آزاد به تمام متن نزدیک به پنج میلیون پارسا را از بیش از ۱۱۰۰ مؤسسه برای همگان فراهم آورده است. وی افزود: «سی.آر. ال.» (CRL) با همکاری ۱۲۰۰ مؤسسه از ۹۰ کشور جهان و ۸۰۰ هزار رساله دکتری، «سایبرتسیس» (Cybertesis) با بیش از ۵۰ هزار پارسا، و «اریک» (ERIC) هم از دیگر جنبش های جهانی دسترسی آزاد به تمام متن پارسا هستند. در این میان، پایگاه هایی مانند «ان. دی. ال. تی. دی.» و «او. ای. تی. دی.» فراگیر هستند و برخی دیگر مانند «اریک» یک زمینه (آموزش و پرورش) را پوشش می دهند. بگفته علیدوستی، این جنبش به ناشرانی مانند «پروکوئست» (ProQuest) نیز رسیده که در کنار فروش، تمام متن پارساهای دارای دسترسی آزاد را نیز در «پی. کیو. دی. تی. اوپن» (PQDTOpen) فراهم ساخته است. در سطح منطقه ای، ملی و دانشگاهی نیز همین رویکرد در جهان وجود دارد.محدودیت های پیش روی جامعه علمیوی در مورد اعتراض دانشگاهیان به این مصوبه و محدودیت هایی که برای جامعه علمی به وجود می آید، اظهار داشت: تنها دشواری تهیه پایان نامه ها و رساله ها نیست که نارضایتی جامعه علمی را پدید آورده است. دسترسی رایگان و آزاد به تمام متن پایان نامه ها و رساله ها (پارسا) در گنج می تواند از راه های گوناگون، رضایت پژوهشگران و دانشجویان و جامعه علمی به دنبال داشته باشد. این دسترسی، مشاهده پذیری پژوهش ها و دستاوردهای آنها را بیشتر می کند. رئیس ایرانداک اشاره کرد: پژوهش ها نشان می دهند که افزایش مشاهده پذیری به افزایش استناد می انجامد. در مقابل، پنهان سازی این مدارک است که رضایت پژوهشگران و دانشجویان و جامعه علمی را می کاهد و استناد به آثار آنها را که پایه کاربرد و تأثیر است، ناشدنی می کند. وی اشاره کرد: دسترسی به تمام متن پایان نامه ها و رساله ها، از یک سو بازار کار را با توانمندی های دانش آموختگان، بیش از پیش آشنا و زمینه بیشتری را برای اشتغال فراهم می آورد و از طرف دیگر، حاکمیت می توانند به دستاورد پژوهش های دانشگاهی، دسترسی بی درنگ داشته باشد و آنها را در سیاست گذاری و مدیریت به کار برد. دکتر علیدوستی اشاره کرد: در روزگار تحریم و نیاز کشور به کاربست داشته ها و توانمندی های درونی، دسترسی آزاد و رایگان به تمام متن پایان نامه ها و رساله های دانشگاهی شاید بتواند قسمتی از دشواری ها و چالش های کوچک یا بزرگ کشور را پاسخ دهد که این، می تواند کمترین مشارکت دانشگاه ها و پژوهشگاه ها در چیرگی بر این دشواری ها به شمار رود. بنابراین، از اندکی واکنش های شتاب زده، غیراخلاقی و ناآگاهانه که بگذریم، جامعه علمی همچون استادان و دانشجویان و انجمن های علمی به درستی از نبود دسترسی به این مدارک ناراضی هستند و می دانند که این دسترسی به سود همگان از دولت تا جامعه و از جامعه تا دانشگاه است و خواهان بازگشت آن هستند.محدودیت دسترسی به متن پایان نامه ها راهی برای افزایش تقلب علمیرئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در مورد اینکه گفته شده که دلیل این محدودیت دسترسی، جلوگیری از تقلب است، به مهر اظهار داشت: خبر محدودیت دسترسی به متن پایان نامه ها برای پیش گیری از تقلب که اولین بار در بخش خبری صدا و سیما عنوان شد نادرست بود و ما در نامه ای هم خواهان اصلاح این مساله شدیم. چونکه معتقدیم برعکس این گزاره نادرست، دسترسی آزاد به تمام متن پایان نامه ها و رساله ها می تواند با پدید آوردن شفافیت، از دو سو به کاهش بدرفتاری علمی بیانجامد. وی توضیح داد: بدرفتار از لو رفتن کار خود نگران است و دیگران نیز می توانند دستبرد علمی از کارشان را به سادگی بیابند. از طرف دیگر، دسترسی آزاد به تمام متن پایان نامه ها و رساله ها، به گفتمان علمی شفاف و نقادانه کمک می نماید که از برجسته ترین دستاوردهای آن، افزایش درستی و دقت علمی پژوهشگران در گسترش و ژرفایش دستاوردهای علمی است. وی با اعلان اینکه بازار خرید و فروش این مدارک نیز با دسترسی آزاد و رایگان به تمام متن آنها کم توان شده است، اضافه کرد: فروش پایان نامه و رساله یا پنهان سازی آن، آبادانی را به این بازار باز خواهد گرداند و کار فروشندگان روبروی دانشگاه تهران را بیش از پیش، سکه خواهدنمود. بدین سبب محدودیت دسترسی به این مدارک نه فقط از تقلب و بدرفتاری علمی و… پیشگیری نمی کند، بلکه افزایش آنرا نیز به دنبال خواهد داشت.دانشگاه های آزاد و علوم پزشکی تکالیف خودرا درباره همانندجویی پایان نامه ها انجام ندادندعلیدوستی با دفاع از عملکرد سامانه «همانندجو» برای همانندجویی پایان نامه ها در جهت مقابله با تقلب علمی، اظهار داشت: سامانه همانندجو، تمام متن پایان نامه ها و رساله ها را همچنان در بر دارد و کار خودرا به درستی و بر پایه آخرین مدارکی که در سامانه ملی ثبت پایان نامه، رساله، و پیشنهاده ثبت می شوند، انجام می دهد. وی اظهار داشت: به بیان دیگر، هر مدرکی که در ایراندک ثبت گردد، در همانندجو به کار می رود و دیگر نمی توان آنرا کپی کرد. چون همانندجویی قبل از دفاع انجام می شود، با تأیید داوران، دیگر تقلب هم مفهومی ندارد. هر چند هنوز خیلی از دانشگاه ها مانند دانشگاه آزاد اسلامی، حوزه های علمیه و وزارت بهداشت تکلیف قانونی خودرا به درستی انجام نمی دهند و راه را برای کپی برداری باز می گذارند.کاهش بدرفتاری در پژوهش های تحصیلات تکمیلی با «گنج»رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات درباره ادامه فعالیت پایگاه اطلاعات علمی ایران با وجود محدودیت به وجود آمده در دسترسی به تمام متن پایان نامه ها و رساله های دانشگاهی اظهار داشت: پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج)، بدون دسترسی به تمام متن پایان نامه ها و رساله ها نیز کارکردهای بسیاری برای جامعه علمی کشور دارد. بعنوان مثال این پایگاه همچنان اطلاعات کتاب شناختی، چکیده و ۲۰ برگ نخست هر پایان نامه و رساله را بی درنگ بعد از ثبت در ایرانداک، در دسترس همگان می گذارد. وی اشاره کرد: این پایگاه تنها جایی در کشور است که پیشنهاده های (پروپوزال های) پایان نامه ها و رساله ها را نیز اشاعه می دهد. دسترسی به اطلاعات این مدارک، هم برای تک تک پژوهشگران کارساز است و هم بودن اطلاعات در کنار هم، اطلاعات تازه ای را به دست می دهد و راه تحلیل را باز می کند. علیدوستی افزود: برای نمونه ایرانداک در سال قبل گزارشی از بیش از ۳ هزار پایان نامه و رساله را از ۱۳۵ مؤسسه کشور در زمینه سیل منتشر نمود که داده های آن در جای دیگری یافت نمی شد و می توانست به کار خیلی از مدیران و پژوهشگران در کشور بیاید. با بودن همین اطلاعات در گنج نیز می توان گزارش های آماری و تحلیلی بسیاری را برای سیاست گذاران فراهم ساخت، تأثیر پژوهش های دانشگاهی (آکادمیک) را سنجید، پارساها و مؤسسه ها را بر این پایه رتبه بندی کرد و برترین ها را یافت یا دیگر سنجه های ارزیابی را به کار برد. بگفته وی، «گنج» زیربنای سامانه پیشینه پژوهش نیز است که کاربرد بسیاری در کاهش باردیگر کاری و بدرفتاری در پژوهش های دانشجویان تحصیلات تکمیلی دارد. این سامانه با اتکا به گنج، تنها در سال ۱۳۹۸ نزدیک به ۱۶۰ هزار درخواست دانشجویان تحصیلات تکمیلی را پاسخ داده است. رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، ابراز امیدواری کرد که با همکاری و پشتیبانی هیات وزیران، وزارت علوم و همین طور جامعه علمی کشور، از راه های قانونی، دسترسی آزاد و رایگان به تمام متن پایان نامه ها و رساله ها (پارساها) مانند گذشته برای همگان فراهم و دستاوردهای آن برای پیشبرد علم و پژوهش، بیش از پیش آشکار شود.
منبع: این با من
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب